Jedną z przyczyn tworzenia programów antyprzemcowych na bardzo dużym poziomie ogólności, bez precyzyjnego definiowania celów, działań i rezultatów jest brak konkretnych środków finansowych przeznaczanych przez samorządy na ich realizację – wynika z dyskusji podczas seminarium we Wrocławiu „Wyzwania w tworzeniu programów przeciwdziałania przemocy”, zorganizowanego przez Fundację na Rzecz Równości w ramach projektu Antyprzemocowa Sieć Kobiet.
W seminarium udział wzięło ok. 40 osób. Wśród nich znaleźli się kierownicy/czki ośrodków pomocy społecznej, pracownicy/ce socjalni, przedstawiciele/lki zespołów interdyscyplinarnych, przedstawiciele/lki jednostek samorządowych oraz organizacji pozarządowych z terenu Dolnego Śląska. Celem spotkania było poszukiwanie dobrych praktyk jako rekomendacji do tworzenia wzorcowej procedury opracowania programów przeciwdziałania przemocy.
Seminarium poprowadziła redaktorka „Gazety Wrocławskiej” Katarzyna Kaczorowska. Wyniki raportu przygotowanego przez Antyprzemocową Sieć Kobiet zreferowała uczestnikom prezeska Fundacji Izabela Beno, która w drugiej części seminarium współprowadziła dyskusję.
Pierwsza część spotkania miała charakter warsztatowy. Uczestnicy/czki pracowali/ły w zespołach i wspólnie poszukiwali odpowiedzi na pytania: Z jaką formą przemocy stykają się najczęściej? Skąd mają informację na temat zdarzeń przemocowych i która z instytucji, ich zdaniem, nie spełnia swojej roli w przeciwdziałaniu zjawisku przemocy (najsłabsze ogniwo)? Jakie działania, podejmowane przez reprezentowane instytucje uznają za najmniej efektywne?
Z wypowiedzi zebranych osób wynika, że najczęściej identyfikowaną formą przemocy jest przemoc fizyczna, w drugiej kolejności zaś ekonomiczna. Tylko jedna z pięciu grup zwróciła uwagę na występowanie przemocy seksualnej. Uczestnicy/czki jednej z grupy zwrócili/ły też uwagę na fakt, że przemoc fizyczna jest konsekwencją przemocy psychicznej.
Wśród źródeł informacji dotyczących zjawiska przemocy seminarzyści/stki wymienili: policję (interwencje i niebieska karta), pracowników/ce socjalnych/e będących/ce w terenie i nieliczne przypadki zgłoszeń ze szkół. Zaznaczyli/ły również, że zawodzi służba zdrowia, która nie przekazuje informacji i nie chce powoływać osób do zespołów interdyscyplinarnych.
Uczestnicy/czki scharakteryzowali/ły również profil sprawcy i osoby pokrzywdzonej ze względu na płeć, wiek, wykształcenie, które nie odbiegają od danych statystycznych ogólnie dostępnych. Podkreślili/ły natomiast, że coraz więcej sprawców przemocy posiada wyższe wykształcenie. Niepokojący ich zdaniem jest również fakt, że sprawcami stają się z jednej strony coraz młodsze osoby – chłopcy uczący się w szkołach gimnazjalnych, a z drugiej mężczyźni po 70. roku życia.
Ideą warsztatowej części spotkania było zwrócenie uwagi na istotę diagnozy sytuacji bieżącej, jako punktu wyjścia do planowania działań naprawczych i profilaktycznych.
Kolejna część spotkania dotyczyła podsumowania wdrożonych w gminach i powiatach programów przeciwdziałania przemocy, ich efektywności lub jej braku. Dyskusja nawiązywała do wyników przeprowadzonych badań.
Główną refleksją po zakończeniu seminarium było potwierdzenie, że wśród autorów programów przeciwdziałania przemocy znajduje się bardzo wiele osób, które mają pełną świadomość jak takie programy powinny być skonturowane. Brak środków finansowych przeznaczanych przez samorządy na ten cel powoduje tworzenie dokumentów na bardzo dużym poziomie ogólności, bez precyzyjnego definiowania celów, działań i rezultatów. Wynika to z obawy o wykonanie zaplanowanych działań. Tak tworzone programy są „sztuką” na półce, spełniającą wymogi kontroli, tj. zaznaczenie na liście pytań kontrolnych, że jednostka spełnia obowiązek ustawowy. Fakt ten frustruje świadomych kierowników ośrodków pomocy społecznej oraz przewodniczących zespołów interdyscyplinarnych.
Pozytywnym zaskoczeniem była frekwencja oraz wyrażona działaniem chęć współpracy. Uczestnicy/czki z zaangażowaniem i powagą odnieśli/ły się do poruszanych kwestii. Sami/e podsumowując uznali wysoką wartość spotkania, jego merytoryczne walory oraz nieocenioną ideę wzajemnego poznania i współdziałania.
Spotkanie tak wielu praktyków/czek, realizatorów/rek lokalnej polityki przeciwdziałania przemocy umożliwiło sformułowanie kilku ważnych sugestii, istotnych dla optymalizowania działań w zakresie przygotowywania i realizacji programów przeciwdziałania przemocy:
- Analizy w programach dotyczyć muszą zjawiska na poziomie lokalnym, z ewentualnym odniesienie do tendencji ogólnopolskich, ponieważ to specyfika regionu determinuje podejmowane działania. Ważne jest przy tym stworzenie narzędzia do wykorzystania dla ośrodków pomocy społecznej do tworzenia diagnozy. W tym zakresie jest pewna luka wiedzy, szczególnie w mniejszych gminach, gdzie w ośrodkach pomocy społecznej zatrudnionych jest niewiele osób.
- Współpraca z przedstawicielami/lkami organizacji pozarządowych na każdym etapie tworzenia i realizacji programów przeciwdziałania przemocy została uznana za dużą wartość, przy czym często wskazywano na brak organizacji na danym terenie specjalizujących się w działaniach na rzecz kobiet lub równouprawnienia. Wartością spotkania jest informacja, która zaskoczyła przedstawicieli/lki małych gmin, dotycząca możliwości stałej lub doraźnej współpracy z organizacjami pozarządowymi z większych ośrodków miejskich. Ważne jest, aby budować taką sieć wiedzy, z której korzystać mogłyby szczególnie przedstawiciele/lki gmin. Dodatkowo w tym zakresie spotkania na seminariach i szkoleniach, połączone z wymianą kontaktów uznane zostało za działania pożądane. Spotkania takie powinny być również organizowane w formie zajęć interdyscyplinarnych, w których powinni uczestniczyć policjanci/tki, pracownicy/ce socjalni/e, nauczyciele/lki, przedstawiciele/lki służby zdrowia oraz organizacji pozarządowych. Forma rozwoju sieci współpracy (wiedzy) jest również jednym z działań mających realny wpływ na wzmacnianie systemu przeciwdziałania przemocy.
- Budowanie zespołów interdyspyplinarnych – zwrócenie uwagi na skład zespołów oraz sposób ich pracy. Istotnym problemem jest brak pracy zespołowej wśród członków/kiń zespołów oraz brak dowartościowania pracy członków/kiń zespołów, co wpływa czasami na zdawkowość podejmowanych działań.
- Podpisywanie porozumień o współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego a organizacjami pozarządowymi, szkołami, policją, służbą zdrowia – wspólny cel, oznacza wspólne działanie.
- Spotkania w szkołach z uczniami/nnicami szkół podstawowych i gimnazjalnych. Rozmawianie z nimi o zjawisku przemocy oraz o tym, co mogą zrobić, gdzie się zgłosić w sytuacji, kiedy jej doświadczają lub ktoś z ich otoczenia jest osobą pokrzywdzoną. Złożenie tego rodzaju oferty do szkoły powinno się odbyć na zakończenie roku szkolnego lub w pierwszych dniach września, by nauczyciele/lki i dyrektorzy/rki mogli/ły uwzględnić takie działania w programach pracy szkoły. Warto też w tym zakresie pracować z bibliotekarzami i bibliotekarkami z publicznych bibliotek (dobór literatury, lekcje biblioteczne). Wśród tej grupy zawodowej bardzo popularne i często podejmowane są działania z zakresu tolerancji, działań przeciwko wykluczeniu, dyskryminacji i przemocy. Te zasoby w programach przeciwdziałania przemocy są często pomijane. Publiczne biblioteki, podobnie jak ośrodki kultury, są jednostkami lokalnymi, które gmina musi prowadzić i finansować, stąd włączenie ich działań do programu przeciwdziałania przemocy pośrednio wzmocni w formie dodatkowych zasobów jego realizację.
- Sugestią, wynikającą z analizy środków przeznaczanych na przeciwdziałanie alkoholizmowi, jest prowadzenie zajęć w świetlicach z elementami socjoterapii. Wzmacniają one prace animatorów/rek kultury i bibliotekarzy/rek. Doświadczone i przygotowane socjoterapeutk/ci mogą pracować w mniejszych grupach oraz według bardziej dedykowanych programów. Zadanie w całości finansowane może być z programu antyalkoholowego.
- Ważne jest wzmocnienie pracy psychologów/żek/, pedagogów/żek szkolnych w zakresie wiedzy prawnej, w tym o procedurze niebieskiej karty. Rozwiązaniem może być drukowanie plakatów/ulotek oraz dedykowane szkoleniowe rady pedagogiczne. Pośrednią metodą mogłyby być materiały edukacyjne dla młodzieży z dodatkowymi materiałami metodycznymi do prowadzenia zajęć, uwzględniające wskazówki dla osób prowadzących (ukryty cel dydaktyczny).
- Programy dla rodziców (profilaktyka) – prowadzone na zasadzie dodatkowych zajęć w szkołach i poza nimi. Spotkania takie mogą być połączone z wywiadówkami lub stanowić mogą odrębne spotkania. Ich połączenie z profilaktyką uzależnień może ułatwić skupienie uwagi na proponowanym wydarzeniu.
- Realizacja superwizji dla pracowników/c socjalnych, to bardzo ważne działanie, które nie pojawia się w programach przeciwdziałania przemocy, a w perspektywie bieżącego funkcjonowania pracownika socjalnego jest bardzo ważnym elementem.
GÓRY LODOWE zidentyfikowane przez uczestników/czki, mające kluczowe znaczenie dla „płytkości” tworzonych programów przeciwdziałania przemocy:
- Brak konkretnego wskazania na obowiązek finansowania działań na realizację programu. Budżet na przeciwdziałanie i reagowanie jest „wyszarpywany”. Konieczność doprecyzowanie przez ustawodawcę źródeł finansowania, być może określenie minimalnego poziomu środków przeznaczanych na ten cel.
- Brak zrozumienia znaczenia profilaktyki i brak elementarnej wiedzy ze strony radnych na temat problemów dotyczących zjawiska przemocy, czego konsekwencją jest traktowanie z lekceważeniem programów w jednostkach samorządu terytorialnego.
- Brak narzędzia ewaluacji. Brak wsparcia w przygotowywaniu diagnozy.
- Strach przed realizacją programu, który jest postrzegany jako niepotrzebny, zbędny. Tworzenie sytuacji zmiany, do której nie są przekonane władze samorządowe (brak silnego poparcia).
- Niska efektywność szkoleń dla policji, której statystyki są głównym źródłem informacji oraz której przedstawiciele są na pierwszej linii „frontu” (nie mają, nie przerabiają tematyki przemocy na żadnym etapie szkolenia zawodowego – zwrócił na to uwagę były policjant, który aktualnie jest członkiem zespołu interdyscyplinarnego w jednej z dolnośląskich gmin). UWAGA! Policja nie jest rozliczana z interwencji, tak jak w przypadku innych prowadzonych przez nich spraw. Policjanci/tki wiedzą, że ten rodzaj działania nie stanowi ich grupy docelowej.
- Przeciążenie obowiązkami, pracą i biurokracją osób zajmujących się zjawiskiem przemocy.
- Brak zaplecza socjalnego (mieszkań), przemoc nie jest przesłanką do zapewnienia mieszkania.
- Brak jednego człowieka – koordynatora/rki, który odpowiadałby w gminie za przeciwdziałanie przemocy, który zatrudniony byłby w ramach umowy.
- W przypadku pojawienia się współpracy gmin z organizacjami pozarządowymi dużym utrudnieniem współpracy są roczne umowy. Wprowadza to konieczność ciągłego wyłaniania wykonawców/czyń – specjalistów/tek. Propozycja byłyby umowy 2-3 letnie, których budżet mógłby być ustalany rocznie, ale przywiązanie specjalistów do organizacji byłoby łatwiejsze i bardzie efektywne.
- Wewnętrzne regulacje samorządowe, które ograniczają lub wykluczają dobrą współpracę specjalistów w obszarze przeciwdziałania przemocy np. praktyki, że ze środków przeznaczonych na realizację wsparcia dla osób doświadczających przemocy nie mogą być finansowane konsultacje prowadzone przez osoby posiadające własną działalność gospodarczą. Praktyka wskazuje, ze najlepsi prawnicy/czki, radcy prawni/czynie/ne, psycholodzy/żki, z uwagi na specyfikę zawodu, w większości prowadzą własną działalność.
Wartością dodaną seminarium, jest wyrażona wola przedstawicieli/lek ośrodków pomocy społecznej do zapoznania się z przygotowywanym wzorcowym programem i bardzo duża chęć współpracy przy jego wdrażaniu. Takie deklaracje zgłosiły podczas spotkania 4 gminy.
Seminarium „Wyzwania w tworzeniu programów przeciwdziałania przemocy”, zorganizowane przez Fundację na Rzecz Równości, odbyło się 19 kwietnia 2016 (poniedziałek), w godzinach od 10.00 do 13.00 na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu, przy ul. Komandorskiej 118/120.
Seminarium odbyło się w ramach projektu „Antyprzemocowa Sieć Kobiet” prowadzonego przez fundację Feminoteka wraz z 15 partnerkami z całego kraju z programu Obywatele dla Demokracji współfinansowanego z Funduszy EOG.
